W obliczu rosnącej mobilności międzynarodowej i skomplikowanych relacji rodzinnych, porwanie rodzicielskie stało się kwestią, która budzi coraz większe zaniepokojenie. Ten artykuł ma na celu dostarczenie rodzicom i opiekunom praktycznych wskazówek dotyczących zapobiegania porwaniu rodzicielskiemu oraz rozpoznawania wczesnych sygnałów ostrzegawczych, które mogą wskazywać na ryzyko takiego zdarzenia. Na początku warto byłoby wyjaśnić co rozumiemy pod pojęciem porwania rodzicielskiego i dlaczego nie należy tego utożsamiać z uprowadzeniem.
Co to jest porwanie rodzicielskie
Porwanie rodzicielskie to sytuacja, w której jeden z rodziców zabiera lub zatrzymuje dziecko bez zgody drugiego rodzica lub wbrew decyzji sąduj dotyczącej opieki nad dzieckiem. W Polsce takie działanie jest traktowane jako naruszenie praw rodzicielskich drugiego rodzica. Porwanie rodzicielskie i uprowadzenie to dwa terminy, które często są używane zamiennie, ale mają różne znaczenia w kontekście prawnym i społecznym.
Kluczowa różnica między porwaniem rodzicielskim a uprowadzeniem leży w relacji pomiędzy sprawcą a ofiarą oraz w intencjach sprawcy. Porwanie rodzicielskie zawsze dotyczy działania jednego z rodziców przeciwko prawom drugiego rodzica lub opiekuna, podczas gdy uprowadzenie może być dokonane przez dowolną osobę i mieć różne motywy.
Kiedy zatem mamy do czynienia z popełnieniem przestępstwa uprowadzenia zawartym w art. 211 Kodeksu Karnego, a kiedy mamy do czynienia z niepenalizowanym porwaniem rodzicielskim? Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego (sygn. akt I KZP 7/19) odpowiedzialności karnej za uprowadzenie nie podlega ten z rodziców, któremu przysługuje pełna władza rodzicielska nad dzieckiem tj. przysługująca mu władza rodzicielska nie została ograniczona ani też nie został on pozbawiony władzy rodzicielskiej. W powyższym orzeczeniu Sąd Najwyższy zaznaczył, że rodzice, dopóki przysługuje im pełnia władzy rodzicielskiej, nie mogą być podmiotami przestępstwa z art. 211 k.k. mogą stać się nimi dopiero wówczas, gdy zostaną tej władzy pozbawieni lub zostanie ona im ograniczona, czy też zawieszona. W związku z tym z porwaniem rodzicielskim mamy do czynienia, gdy rodzic posiadający pełną władzę rodzicielska zabierze ze sobą dziecko pomimo sprzeciwu drugiego rodzica, który również posiada pełną władzę rodzicielską i pozbawi drugiego z rodziców kontaktu z dzieckiem. Warto jednak zaznaczyć, iż część doktryny stoi na stanowisku, że porwanie dziecka jest przestępstwem powszechnym, które może być popełnione przez każdego sprawcę, w tym rodzica. W efekcie jeśli rodzic, który posiada pełnię władzy rodzicielskiej uprowadza dziecko tj. zmienia jego miejsce pobytu bez zgody drugiego z rodziców a tym samym uniemożliwia temu rodzicowi jako uprawnionemu wykonywanie jego prawa do pieczy nad dzieckiem, to opowiedzieć się należy za tym, że swoim zachowaniem rodzic wypełnia znamiona przestępstwa z art. 211 k.k.
Jakie są konsekwencje porwania rodzicielskiego i jak się przed nim bronić
W przeciwieństwie do uprowadzenia, porwanie rodzicielskie nie ma znamion przestępstwa i nie będzie ona ścigane, natomiast nie oznacza to, że osoba dokonująca porwania nie poniesie żadnych konsekwencji. W przypadku zaistnienia takiej sytuacji z pomocą przychodzi nam Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy. Rodzic, który został pozbawiony kontaktów ze swoim dzieckiem w pierwszej kolejności powinien zgłosić takie zaginięcie na policję. W międzyczasie może wnioskować także o sądowe ustalenie miejsca pobytu i nakaz wydania dziecka. Warto zaznaczyć, iż porwanie dziecka przez jednego z rodziców stanowi nadużycie władzy rodzicielskiej i może spowodować ograniczenie, czy nawet pozbawienie władzy rodzicielskiej. W przypadku zaistnienia opisywanego zdarzenia warto więc rozważyć wystąpienie z wnioskiem o pozbawienie władzy rodzicielskiej lub ograniczenie władzy rodzicielskiej przysługującej drugiemu z rodziców.
Zapobieganie porwaniu rodzicielskiemu i wczesne sygnały ostrzegawcze
Kluczowym elementem zapobiegania porwaniom rodzicielskim jest otwarta i uczciwa komunikacja między rodzicami. Uzgodnijcie jasne warunki opieki nad dzieckiem oraz dostępu do niego, najlepiej w formie pisemnej, z możliwością jej egzekwowania prawnego. Szkoły, przedszkola oraz inne instytucje opiekuńcze powinny być informowane o wszelkich ustaleniach dotyczących opieki nad dzieckiem, włącznie z tymi, kto ma prawo odbierać dziecko. Pamiętaj aby posiadać aktualne dokumenty prawne dotyczące opieki nad dzieckiem, w tym orzeczenia sądowe, zgody na podróże zagraniczne dziecka oraz ewentualne zakazy opuszczenia kraju przez dziecko. Nieoczekiwane zmiany w zachowaniu drugiego rodzica, takie jak wycofanie się z życia dziecka, mogą być sygnałem ostrzegawczym. Wypowiedzi sugerujące chęć zmiany miejsca zamieszkania bez uwzględnienia opinii drugiego rodzica lub zamiar zabrania dziecka mogą sygnalizować potencjalne ryzyko. Tajemnicze działania, takie jak aplikowanie o paszport dla dziecka bez wiedzy drugiego rodzica, mogą wskazywać na przygotowania do porwania. Jeśli zaobserwujesz którekolwiek z powyższych sygnałów ostrzegawczych lub masz powody sądzić, że Twoje dziecko jest zagrożone porwaniem rodzicielskim, niezwłocznie podjęcie działań jest kluczowe. Zaleca się konsultację z prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym który może doradzić najlepsze działania prawne.