Kiedy można żądać alimentów?
Obowiązek alimentacyjny pomiędzy osobami, które łączą więzy pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa uaktualnia się jeżeli po stronie uprawnionego i po stronie zobowiązanego zaistnieją określone przesłanki.
Przesłanki te różnią się od siebie w zależności od rodzaju stosunku prawnorodzinnego łączącego uprawnionego do alimentów ze zobowiązanym do alimentacji. W każdym jednak przypadku konieczne jest zaistnienie stanu potrzeby po stronie uprawnionego. Stan potrzeby to sytuacja, w której uprawniony do alimentów nie może własnymi siłami lub nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb.
W przypadku dzieci, które są małoletnie stan potrzeby jest czymś oczywistym, a wynika to z niemożności samodzielnego utrzymania się przez dziecko. Nie posiada ono odpowiednich kwalifikacji czy umiejętności, które umożliwiałyby mu osiąganie dochodów na zaspokojenie swoich potrzeb. Również w przypadku dorosłych może dojść do sytuacji, w której znajdą się w stanie potrzeby. Należy jednak pamiętać, że dorośli uprawnieni są do alimentów tylko wtedy gdy znajdą się w niedostatku.
Przesłanki powstania roszczeń alimentacyjnych są następujące:
- niemożność samodzielnego utrzymania się przez dziecko – w sytuacji obowiązków alimentacyjnych rodziców względem niesamodzielnego dzieciach;
- stan niedostatku – w sytuacji roszczeń alimentacyjnych osób innych niż niesamodzielne dzieci;
- istotne pogorszenie się sytuacji materialnej małżonka niewinnego rozkładu pożycia małżeńskiego – w sytuacji roszczeń alimentacyjnych takiego małżonka wobec małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego.
Czym jest stan niedostatku?
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera definicji pojęcia „stan niedostatku”. Przyjmuję się, że stan ten następuje w sytuacji, w której uprawniony nie jest w stanie przy pomocy własnych środków lub własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb.
Nie jest koniecznym całkowity brak możliwości zaspokojenia swoich potrzeb żeby wystąpić o alimenty. Jeżeli uprawniony przy wykorzystaniu swoich możliwości zarobkowych i majątkowych może zaspokoić tylko część swoich usprawiedliwionych potrzeb zakres obowiązku osoby zobowiązanej odpowiednio się ogranicza.
Jeżeli uprawniony celowo nie podejmuje pracy zarobkowej tym samym pozbawiając się środków utrzymania, mimo że jego stan zdrowia, wiek i posiadane kwalifikacje na to pozwalają nie można mówić o stanie niedostatku.
Istotne pogorszenie się sytuacji materialnej małżonka niewinnego w rozkładzie pożycia - co to znaczy?
Oznacza to porównanie sytuacji, w której znalazł się małżonek po orzeczeniu rozwodu, z sytuacją, z którą miałby do czynienia, gdyby rozwód nie został orzeczony i gdyby małżeństwo funkcjonowało prawidłowo. Zazwyczaj pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego związane jest ze zmniejszeniem dotychczasowych ilości środków finansowych lub zwiększeniu jego usprawiedliwionych potrzeb – pogorszenie to musi być skutkiem rozwodu.
Przykład: W związku małżeńskim tylko mąż pracował zawodowo, a środki, które zarabiał w całości przeznaczane były na utrzymanie rodziny. Żona zajmowała się wychowywaniem dzieci i prowadzeniem gospodarstwa domowego, przy czym miała jedynie wykształcenie średnie, bez żadnych kwalifikacji zawodowych. Małżonek został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Skutkiem orzeczenia rozwodu było istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego poprzez zmniejszenie środków finansowych, które dotychczas pozostawały do jej dyspozycji.