Rozwód a alimenty. Wszystko, co musisz wiedzieć

Rozwód i alimenty w Polsce regulowane są przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Rozwód i alimenty są skomplikowanymi kwestiami prawnymi, które wymagają uwzględnienia wielu czynników, takich jak potrzeby dzieci, sytuacja finansowa małżonków oraz okoliczności rozkładu pożycia małżeńskiego.

Czym są alimenty?

Alimenty to świadczenia pieniężne, które mają na celu zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Obowiązek alimentacyjny wynika z więzi rodzinnych i może dotyczyć zarówno dzieci, jak i małżonków. Zgodnie z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO), obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Z charakteru alimentów wynika zaspokojenie bieżących potrzeb. Uprawniony do alimentów nie może się zrzec prawa do alimentów, ani świadczenia, gdyż są one niezbywalne. Chodzi tu zarówno o świadczenia przyszłe, jak i już wymagalne. Niedopuszczalna jest także zamiana powtarzających się świadczeń na jednorazową kwotę na pokrycie obecnych i przyszłych potrzeb osoby uprawnionej do alimentów. Byłoby to sprzeczne z ustawowym zakresem obowiązku alimentacyjnego, którego jedną z cech jest jego zmienność w czasie w zależności od aktualnych potrzeb uprawnionego i możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.

Alimenty na dzieci a rozwód

Obowiązek alimentacyjny względem dzieci jest jednym z najważniejszych aspektów rozwodu. Zgodnie z art. 133 KRO, rodzice są zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka są wystarczające na jego utrzymanie. Wysokość alimentów na dzieci zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz możliwości zarobkowych i majątkowych rodzica zobowiązanego do ich płacenia zgodnie z art. 135 § 1 KRO. Sąd ocenia, jakie są rzeczywiste potrzeby dziecka, uwzględniając koszty jego utrzymania, edukacji, leczenia oraz jakie są możliwości zarobkowe i majątkowe rodzica.

Alimenty na małżonka po rozwodzie

W trakcie małżeństwa małżonkowie mają wzajemny obowiązek wsparcia finansowego, co wynika z zasady współdziałania dla dobra rodziny. Natomiast w przypadku rozwodu sąd może, zgodnie z art. 60 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zasądzić alimenty na małżonka, jeśli zaistnieją łącznie dwie przesłanki. Do realizacji pierwszej przesłanki dojdzie w przypadku rozwodu z winy obu stron albo rozwodu bez orzekania o winie a więc małżonka, który nie został uznany za wyłącznie winnego. Drugą przesłanką jest niedostatek tego z małżonków, który ubiega się o zasądzenie na swoją rzecz alimentów od drugiego małżonka. W prawie rodzinnym istnieje również tzw. rozszerzony obowiązek alimentacyjny, o którym mowa w art. 60 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W tym przypadku z żądaniem zasądzenia alimentów może wystąpić tylko ten małżonek, który został uznany za niewinnego rozkładu pożycia. Ma to wyłącznie miejsce w sprawach, w których drugi z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Drugą przesłanką jest fakt, iż rozwód musi pociągać za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej tego z byłych małżonków, który domaga się zasądzenia alimentów. Przy ocenie tej przesłanki trzeba brać pod uwagę warunki materialne małżonka, jakie ma on wskutek orzeczenia rozwodu, w  porównaniu z tymi, jakie mógłby mieć gdyby rozwodu nie było. 

Rozwód z winy obu stron a alimenty

Jeśli sąd orzeka rozwód z winy obu stron, każda ze stron może żądać alimentów od drugiej, pod warunkiem, że znajduje się w niedostatku. W takim przypadku sąd ocenia potrzeby oraz możliwości zarobkowe i majątkowe obu stron, aby ustalić odpowiednią wysokość alimentów. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1997 r., sygn. akt I CKN 86/97, Sąd Najwyższy podkreślił, że „ciężar dowodu w zakresie wykazania winy za rozkład pożycia małżeńskiego spoczywa na stronie, która winę tę zarzuca”. To orzeczenie wskazuje na konieczność dokładnego wykazania zawinionych zachowań obu stron, co ma znaczenie dla ustalenia winy w rozwodzie. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1999 r., sygn. akt III CKN 153/99, Sąd Najwyższy stwierdził, że „w przypadku orzeczenia rozwodu z winy obu stron, oboje małżonkowie mogą żądać alimentów od siebie nawzajem, jeśli znajdą się w niedostatku”. Orzeczenie to podkreśla, że możliwość domagania się alimentów nie jest wykluczona nawet wtedy, gdy obie strony są uznane za winne rozkładu pożycia. Natomiast w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2005 r., sygn. akt III CK 682/04, Sąd Najwyższy podkreślił, że „podział majątku wspólnego małżonków po ustaniu wspólności majątkowej następuje na zasadach określonych w art. 43 KRO”. Choć to orzeczenie dotyczy głównie podziału majątku, jego kontekst ma znaczenie także dla alimentów, ponieważ majątek może wpływać na możliwości zarobkowe i majątkowe małżonków.

Zabezpieczenie alimentacyjne przed rozwodem

W trakcie trwania postępowania rozwodowego, strona może zwrócić się do sądu o zabezpieczenie alimentów na czas trwania postępowania. Sąd może wydać tymczasowe postanowienie zobowiązujące jednego z małżonków do płacenia określonej kwoty na rzecz drugiego małżonka lub dzieci do czasu zakończenia sprawy rozwodowej zgodnie w odpowiednimi przepisami Kodeksu postępowania cywilnego regulującego instytucję zabezpieczeń. Aby sąd udzielił zabezpieczenia alimentów, muszą zostać spełnione następujące przesłanki. Po pierwsze, powód musi wykazać, że istnieje prawdopodobieństwo istnienia roszczenia alimentacyjnego. Nie jest wymagane pełne udowodnienie roszczenia, wystarczy jego uprawdopodobnienie. Po drugie, powód musi wykazać, że istnieje interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia, czyli że bez zabezpieczenia realizacja roszczenia może być utrudniona lub niemożliwa. Strona żądająca zabezpieczenia alimentów składa wniosek do sądu. Wniosek może być złożony wraz z pozwem o rozwód lub w osobnym piśmie procesowym. Sąd rozpoznaje wniosek o zabezpieczenie alimentów na posiedzeniu niejawnym, co oznacza, że nie jest konieczne przeprowadzenie rozprawy. Sąd wydaje postanowienie, w którym określa wysokość zabezpieczenia alimentów oraz termin płatności. Postanowienie to jest natychmiast wykonalne i obowiązuje do czasu zakończenia postępowania rozwodowego. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2010 r., sygn. akt IV CSK 60/10, Sąd Najwyższy wskazał, że „zabezpieczenie alimentacyjne na czas trwania postępowania rozwodowego ma na celu zapewnienie uprawnionemu środków utrzymania w sytuacji, gdy postępowanie rozwodowe może trwać dłuższy czas”. Orzeczenie to podkreśla znaczenie natychmiastowej ochrony interesów uprawnionego. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2005 r., sygn. akt III CZP 28/05, Sąd Najwyższy stwierdził, że „w sprawach o alimenty, interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia jest z reguły uprawdopodobniony przez samo zgłoszenie roszczenia alimentacyjnego”. Oznacza to, że w sprawach o alimenty sąd zwykle przychyla się do wniosku o zabezpieczenie. Natomiast zgodnie z postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 stycznia 2016 r., sygn. akt I ACz 2308/15, Sąd Apelacyjny podkreślił, że „zabezpieczenie alimentacyjne jest uzasadnione, jeśli istnieje ryzyko, że w czasie trwania postępowania rozwodowego uprawniony nie będzie w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych”. To orzeczenie zwraca uwagę na konieczność ochrony uprawnionego przed pogorszeniem sytuacji życiowej w trakcie postępowania.

Alimenty w trakcie trwania małżeństwa

Obowiązek alimentacyjny istnieje również w trakcie trwania małżeństwa. Małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy, zarówno materialnej, jak i niematerialnej. Zgodnie z art. 27 KRO, oboje małżonkowie są zobowiązani, każde według swoich sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych, do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą założyli poprzez zawarcie małżeństwa. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., sygn. akt III CZP 82/10, Sąd Najwyższy podkreślił, że „obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny ciąży na obu małżonkach. W sytuacji, gdy jeden z małżonków nie realizuje tego obowiązku, drugi małżonek może domagać się świadczeń alimentacyjnych na podstawie art. 27 KRO.” W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1976 r., sygn. akt III CRN 222/76, Sąd Najwyższy orzekł, że „obowiązek alimentacyjny między małżonkami w trakcie trwania małżeństwa nie ogranicza się tylko do sytuacji, gdy jeden z małżonków znajduje się w niedostatku. Wystarczające jest wykazanie, że jeden z małżonków nie przyczynia się do zaspokajania potrzeb rodziny w stopniu odpowiednim do swoich możliwości zarobkowych i majątkowych.”

Alimenty a separacja

Separacja sądowa, podobnie jak rozwód, reguluje obowiązek alimentacyjny między małżonkami. Na podstawie art. 61(4) § 1 KRO, w razie separacji obowiązek alimentacyjny między małżonkami regulowany jest tak samo jak w przypadku rozwodu. Oznacza to, że małżonek, który znalazł się w niedostatku, może żądać alimentów od drugiego małżonka. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1997 r., sygn. akt III CKN 407/97, Sąd Najwyższy stwierdził, że „w przypadku separacji obowiązek alimentacyjny między małżonkami reguluje art. 61(4) § 1 KRO, co oznacza, że małżonek niewinny może żądać alimentów na takich samych zasadach jak w przypadku rozwodu.” W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 września 2013 r., sygn. akt I ACa 395/13, Sąd Apelacyjny wskazał, że „istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego może być podstawą do zasądzenia alimentów w czasie separacji, nawet jeśli nie znajduje się on w niedostatku.” Natomiast zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 1998 r., sygn. akt II CKN 837/97, Sąd Najwyższy podkreślił, że „obowiązek alimentacyjny w czasie separacji ma na celu zabezpieczenie usprawiedliwionych potrzeb małżonka, który nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać z powodu braku winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego.”

Kary za niepłacenie alimentów

Niepłacenie alimentów jest przestępstwem określonym w art. 209 Kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem, kto uporczywie uchyla się od ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego, przez co naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega karze pozbawienia wolności do lat dwóch. Dodatkowo, sąd może orzec inne sankcje, takie jak grzywna, prace społeczne, czy ograniczenie wolności.

Rozwód i alimenty to złożone zagadnienia prawne, które wymagają uwzględnienia wielu aspektów, takich jak potrzeby dzieci, sytuacja finansowa małżonków oraz okoliczności rozkładu pożycia małżeńskiego. Kluczowe przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego regulują obowiązki alimentacyjne zarówno w trakcie małżeństwa, po jego ustaniu, jak i w czasie separacji. Warto w takich sytuacjach zasięgnąć porady prawnika specjalizującego się w prawie rodzinnym, aby uzyskać odpowiednie wsparcie i ochronę swoich praw. Zapewnienie pełnej wiedzy na temat rozwodu i alimentów jest kluczowe dla ochrony praw dzieci i małżonków. W razie pytań czy potrzeby dalszej pomocy prawnej, warto skonsultować się z doświadczonym prawnikiem. Kancelaria Hilarowicz w Opolu zajmuje się sprawami rozwodowymi i alimentacyjnym.